Internet i telefony komórkowe są obecnie nieodłącznym elementem naszego życia. Stało się ono dzięki nim prostsze, wygodniejsze. Stwarzają one przed nami nowe możliwości zarówno w zakresie komunikacji jak i poszukiwania informacji. Gdy na rynku pojawiały się te nowoczesne technologie musieliśmy nauczyć się ich obsługiwania, przystosować się do nowej rzeczywistości. Dla naszych dzieci są one czymś bardzo powszechnym, niejako „oczywistym”, obecnym w życiu rodziny, a więc i ich od samego początku. Dla nich zarówno Internet jak i telefony komórkowe nie są jedynie narzędziami komunikacji i poszukiwania informacji. Są one dla nich również narzędziem autoprezentacji – umożliwiają przeniesienie swojego wizerunku ze świata realnego do wirtualnego. To jaki ich obraz widnieje w sieci jest dla nich ważne, często ważniejsze niż obraz w życiu realnym. Rozważając zagadnienia związane z cyberprzemocą należy mieć to na uwadze.
1. Czym jest cyberprzemoc?
Cyberprzemocą nazywamy przemoc stosowaną przy pomocy wszelkich nowoczesnych technologii – a więc telefonów komórkowych, komputera, szeroko pojętej Sieci, tabletu czy aparatu fotograficznego (Pyżalski, 2012). Samą przemocą będzie zaś wszelkie zachowanie które powoduje u drugiej osoby cierpienie. Do aktów cyberprzemocy będą należeć m.in. takie zachowania jak:
• rejestrowanie zdjęć lub filmów telefonem komórkowym bez wiedzy lub zgody osoby której dotyczą,
• rozsyłanie kompromitujących informacji, zdjęć, filmów w internecie/przy użyciu telefonu,
• wysyłanie wulgarnych wiadomości,
• wyzywanie, nękanie, straszenie, szantażowanie z użyciem sieci/telefonu komórkowego,
• grożenie komuś przez telefon, internet
• podszywanie się w sieci pod inną osobę i działanie na jej niekorzyść,
• włamanie na czyjeś konto,
• korzystanie ze stron www stworzonych w celu upokarzania innych,
• obraźliwe komentowanie zdjęć/filmów zamieszczonych w sieci.
Wyniki badań przeprowadzonych w 2007 roku przez Firmę Badawczą Gemius S.A i Fundację „Dzieci Niczyje” wykazują że aż 57% dzieci stało się przynajmniej raz obiektem zdjęcia lub filmu bez swojej zgody. 52% badanych doświadczyło również przemocy werbalnej w sieci bądź też przy użyciu telefonu komórkowego, z kolei 47% doświadczyło w Sieci wulgarnego wyzywania pod swoim adresem. Co trzecie dziecko przyznaje, że ktoś włamał się przynajmniej raz na ich konto społecznościowe, a co piąte doświadczyło dotkliwego upokorzenia w Sieci. Należy jednak pamiętać o tym iż skala zjawiska może być znacznie większa. Nie każdy bowiem zgłasza komuś akt cyberprzemocy, biorąc go za coś codziennego, normalnego. Często dziecko nie robi tego ze wstydu bądź ze strachu przed sprawcą.
Ankietowe badanie uczniów jednego z krakowskich gimnazjów (Nowakowski, Kroker, Świątek – Brzezińska, 2014) wykazało z kolei iż najczęściej stosowanymi przez badanych formami cyberprzemocy były: wyśmiewanie innych użytkowników (co czwarty badany przyznał się do takiego zachowania), włamanie na cudze konto (co piąty badany), zamieszczanie zdjęć / filmów bez czyjejś zgody (18% badanych), oraz rozsyłanie niechcianych plików lub zdjęć (16%). Mniej popularnymi aktami cyberprzemocy do których przyznali się badani były: podszywanie się pod kogoś (13,5%), grożenie przez Internet (12,5%), złośliwe komentarze (11,5%) oraz rozsyłanie plików uszkadzających komputer (7,5%).
Bardzo często zdarza się że ofiarami cyberprzemocy są również jej sprawcy, dlatego tak ważne jest edukowanie dzieci i młodzieży zarówno pod kątem chronienia się przed cyberprzemocą, jak i kształtowanie w nich prawidłowej postawy wobec innych użytkowników Sieci.
2. Jakie są przyczyny cyberprzemocy?
Przyczyny cyberprzemocy są złożone, gdyż nie zawsze jest ona intencjonalna. Wg osób doświadczających aktów cyberagresji motywem sprawcy była chęć popisania się przed rówieśnikami lub też chęć bycia niemiłym. Gdy zapytamy samych sprawców o ich motyw zazwyczaj wskazują oni chęć zemsty na ofierze lub chęć dobrej zabawy. Bardzo często bywa też tak, że sprawca nie zdaje sobie sprawy że jego działanie powoduje cierpienie u ofiary. Dzieje się tak głównie ze względu na specyfikę kontaktu jaki łączy go z ofiarą – jest on często wirtualny (Pyżalski, 2012). Sprawca nie widzi reakcji ofiary na to co do niej pisze, a ona może udawać że nie przejmuje się jego zachowaniem i wysyłać mu fałszywe komunikaty. Sprawca niejako „zamknięty w kabinie” przed swoim komputerem nie widzi wyrazu twarzy ofiary, nie widzi jej reakcji emocjonalnych. Zmniejsza to jego wrażliwość na czyjeś cierpienie i sprawia że interpretuje on swoje zachowanie jako nieszkodliwe.
3. Jakie mogą być konsekwencje cyberprzemocy?
Cyberprzemoc sprawia ból osobie która jej doznaje. Do objawów jakie obserwuje się u ofiar cyberprzemocy zalicza się wzrost natężenia lęku, poczucia osamotnienia, upokorzenia i frustracji. Samoocena obniża się, osoba ta wycofuje się z kontaktów społecznych. Zwiększa się u nich tym samym ryzyko depresji, a co za tym idzie myśli samobójczych (Fenik, 2007). Znanych jest wiele przypadków samobójczej śmierci ofiar cyberprzemocy. Motywy osób odbierających sobie życie są zawsze bardzo złożone, a czynniki mające wpływ na ich decyzję bardzo liczne. Bycie ofiarą cyberprzemocy może być jednak czynnikiem przyczyniającym się do tej decyzji lub potęgującym doświadczane pierwotnie z innego powodu negatywne emocje.
14-letnia Hannah Smith z Wielkiej Brytanii na portalu ask.fm szukała pomocy, bo miała problemy z cerą. Padła tam ofiarą złośliwych komentarzy. Anonimowi internauci pisali do niej, że jest krową, że powinna zachorować na raka, pociąć się, kazali jej się zabić. Dziewczyna każdemu odpisywała, próbowała się bronić. Narastał w niej stres, a ostatecznie odebrała ona sobie życie. Do jej decyzji mogły przyczynić się doznawane w Sieci przykrości.
Ask.fm to przynoszący ok. 30 mln zł rocznie internetowy serwis prowadzony przez dwóch młodych bogatych Rosjan. Działanie portalu opiera się na zadawaniu pytań przez użytkowników i odpowiadaniu im przez inne osoby. Portal funkcjonuje także w Polsce.
Przykładem tragicznego końca, który poprzedzony był zjawiskiem cyberprzemocy jest również historia Ani. 14-letnia dziewczynka z Kiełpina Górnego powiesiła się 21 października 2006 r. Zdaniem policji dziewczynka była w klasie molestowana seksualnie i upokarzana przez kolegów. Głównym dowodem jest film nakręcony przez nastolatków kamerą w telefonie komórkowym, którym to szantażowali oni uczennicę. Sprawa została wówczas nagłośniona przez media i stała się jednym z sygnałów skłaniających Polskę do prowadzenia szeroko pojętej profilaktyki cyberprzemocy.
4. Co robić gdy dziecko jest ofiarą cyberprzemocy?
Jeżeli podejrzewasz lub wiesz że Twoje dziecko stało się ofiarą cyberprzemocy przede wszystkim zapewnij mu emocjonalne wsparcie. Gdy dziecko czuje się osamotnione i bezradne, na wagę złota będzie spokojna i szczera rozmowa z nim o tym, co się stało. Zapewnij je, że nie jest w tej sytuacji samo i że chcesz mu pomóc. Bardzo ważne jest również zabezpieczenie wspólnie z dzieckiem dowodów cyberprzemocy – w razie gdyby sprawę trzeba było zgłosić na policję. Wszelkie smsy należy zapisać, a otrzymywane maile lub zdjęcia wydrukować. Możliwe jest również zgłoszenie nadużycia do administratora strony na której do niego doszło. Jeżeli doświadczane przez dziecko emocje przybiorą na sile lub uznasz, że jest taka potrzeba zgłoś się z dzieckiem do naszej Poradni. Nasi psychologowie pomogą zarówno Tobie jak i Twojemu dziecku. Możesz również zadzwonić pod bezpłatny numer telefonu: 800 100 100 – jest to infolinia dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci – również tej w Sieci.
5. Jak chronić dziecko przed cyberprzemocą?
Niestety Internetu nie da się kontrolować. Możesz jednak zwiększyć szansę na zachowanie przez Twoje dziecko bezpieczeństwa w sieci. Już od najmłodszych lat dbaj o to by znało podstawowe zasady bezpiecznego korzystania z Sieci. Ucz, że nie należy podawać nikomu swoich danych personalnych oraz haseł, a status profilu na portalach społecznościowych powinien być prywatny. Przypominaj, że plików od nieznanego nadawcy nie powinno się otwierać. Rozmawiaj z nim o tym co umieszcza w Sieci. Ucz krytycznego podejścia do tego co w niej widzi. Kształtuj w nim tendencję do przemyślanego zamieszczania w Sieci swoich zdjęć lub postów – czasami ich całkowite usunięcie może nie być później możliwe (mogą one bowiem zostać pobrane lub przesłane dalej przez innego użytkownika Sieci). Kształtuj w dziecku wrażliwość na cierpienie innych – rozmawiaj z nim o tym jak może czuć się osoba która doświadcza nękania lub upokorzenia w Sieci. Ale przede wszystkim dbaj o utrzymanie z nim szczerej relacji opartej na akceptacji i zaufaniu. Jeżeli tak będzie, to z dużym prawdopodobieństwem dziecko zwróci się do Ciebie po pomoc gdy doświadczy przykrości zarówno w Sieci jak i poza nią.
mgr Natalia Kroker
psycholog
Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Nowym Targu
Literatura cytowana:
Fenik, K. (2007). Psychologiczne aspekty cyberprzemocy. W: Jak reagować na cyberprzemoc? Warszawa: Helpline.org.pl i Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej.
Nowakowski, K., Kroker, N. i Świątek-Brzezińska, B. (2014). Cyberprzemoc w gimnazjum. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 9, 46-50.
Pyżalski, J. (2012). Agresja elektroniczna i cyberbullying jako nowe ryzykowne zachowania młodzieży. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Wojtasik, Ł. (2007). Przemoc rówieśnicza a media elektroniczne. Fundacja Dzieci Niczyje / gemius Ad Hoc. Dostępny pod adresem: http://saferinternet.pl/images/stories/files/Przemoc_rowiesnicza_raport.ppt