Czym jest autyzm?
Autyzm jest zaburzeniem rozwoju, co oznacza, że cały rozwój osoby z spektrum autyzmu jest odmienny od standardowego. Układ nerwowy osoby ze spektrum autyzmu od wczesnego dzieciństwa działa w sposób niestandardowy.
Przyczyny autyzmu nie są dokładnie poznane, ale prawdopodobnie występowanie autyzmu ma wiele wspólnego z genetyką. Dodatkowo, na występowanie autyzmu mogą wpływać niektóre czynniki środowiskowe tj. wiek rodziców, bycie wcześniakiem. Autyzm występuje u ok. 1 na 100 osób.
Objawy autyzmu widoczne są w 3 obszarach:
- relacje z ludźmi,
- mowa i komunikacja
- stereotypowe zachowania, zainteresowania i wzorce aktywności.
Objawy autyzmu występują zazwyczaj przed 3 rokiem życia, ale diagnoza może być postawiona u dzieci, młodzieży lub u dorosłych.
Autyzm jest nieco inny dla każdej osoby, każda osoba ma trochę inne objawy oraz trochę inne nasilenie objawów, dlatego mówimy o spektrum autyzmu.
Wczesne objawy autyzmu
Zachowania, które mogą wskazywać na spektrum autyzmu widoczne są zazwyczaj przez 3 rokiem życia.
Niemowlęta i małe dzieci z autyzmem są bardzo różne. Jedne dużo płaczą i wykazują ciągły niepokój, trudności z zasypianiem, inne są wyjątkowo spokojne. Zazwyczaj żadne dziecko nie wykazuje wszystkich symptomów z listy. A niektóre dzieci, u których na późniejszym etapie zdiagnozowano autyzm w ogóle nie wykazywały poniższych objawów w niemowlęctwie. Obraz autyzmu może być bardzo zróżnicowany u różnych osób. Mimo wszystko wiedząc na co zwracać uwagę, łatwiej jest zauważyć niepokojące zachowania.
Co powinno niepokoić u niemowlęcia i małego dziecka:
- brak kontaktu wzrokowego np. podczas karmienia, dziecko nie odwzajemnia uśmiechów i ekspresji twarzy,
- brak reakcji na swoje imię w 12 miesiącu życia,
- brak zwracania uwagi na przedmioty, na które patrzy, lub które wskazuje rodzic,
- brak gestów np. gest „papa” na pożegnanie w wieku 12 miesięcy,
- brak gaworzenia w wieku 12 miesięcy,
- brak wskazywania palcem do 14 miesiąca życia,
- małe zainteresowanie ludźmi,
- brak odwzajemniania uśmiechów i ekspresji twarzy rodzica,
- brak prób zainteresowania rodzica tym co je ciekawi,
- brak zabawy “na niby” (np. udawanie, że karmi lalkę) w 18 miesiącu życia,
- dziecko nie prosi o pomoc ani o inne podstawowe rzeczy,
- dziecko nie wydaje dźwięków, żeby zyskać twoją uwagę,
- dziecko nie inicjuje lub nie reaguje na przytulanie,
- dziecko nie wyciąga rąk, żeby być podniesionym,
- dziecko nie bawi się z innymi ludźmi, nie dzieli emocji (zainteresowanie, radość),
- nie prosi o pomoc, nie prosi o inne podstawowe rzeczy.
Kamienie milowe w rozwoju
Kamienie milowe w rozwoju są to kluczowe umiejętności, które nabywa dziecko. Opóźnienia w osiągnięciu tych umiejętności rozwojowych wymaga niezwłocznej konsultacji ze specjalistą.
- 6 miesiąc – dziecko nie uśmiecha się do ciebie, nie wykazuje innej radosnej ekspresji,
- 9 miesiąc – dziecko nie odwzajemnia uśmiechów, ekspresji twarzy, nie odpowiada na wydawane przez ciebie dźwięki,
- 12 miesiąc – brak gaworzenia,
- 16 miesiąc – brak mowy,
- 24 miesiące – dziecko nie używa w sposób sensowny zdań złożonych z 2 słów (nie tylko powtarzanie),
- utrata mowy, gaworzenia, umiejętności społecznych – w każdym wieku.
Jeśli podejrzewasz autyzm u dziecka, które ma 18-36 miesięcy, możesz wypełnić test przesiewowy na stronie badabada.pl. (Fundacja Synapsis). Wczesna diagnoza autyzmu jest bardzo ważna, warto nie odkładać wizyty u specjalisty.
Objawy autyzmu u starszych dzieci
Opisane poniżej zachowania i cechy mogą wskazywać na spektrum autyzmu. Co ważne, żadna osoba w spektrum autyzmu nie przejawia wszystkich tych zachowań, ale tylko niektóre z nich. Różne może być także nasilenie objawów.
Interakcje społeczne
Objawy związane z wchodzeniem w relację z ludźmi są najbardziej charakterystyczne dla spektrum autyzmu. Autyzm to nie to samo co nieśmiałość lub introwertyzm. Osoby w spektrum autyzmu nie rozumieją intuicyjnie reguł kontaktów z ludźmi np. kto i kiedy powinien mówić podczas rozmowy, jak zaprosić rówieśnika do zabawy.
- dziecko wydaje się być niezainteresowane ludźmi lub nieświadome ich obecności,
- nie potrafi inicjować kontaktu, bawić się wspólnie, zdobywać przyjaciół,
- nie lubi być dotykane, trzymane na rękach lub przytulane,
- w zabawie nie wchodzi w role,
- nie angażuje się w zabawy w grupie,
- nie naśladuje,
- nie używa zabawek w kreatywny sposób,
- nie bawi się na niby np. udawanie, że jedna rzecz jest inną np. miska to kapelusz, łyżka to mikrofon,
- ma trudności w rozumieniu uczuć lub mówieniu o uczuciach,
- wydaje się nie słyszeć, kiedy inni zwracają się do niego,
- nie dzieli się osiągnięciami lub zainteresowaniami np. zabawkami, rysunkami.
Komunikacja
Część osób w spektrum autyzmu (ok. 30%) nie mówi lub używa małej ilości słów, inne osoby uczą się mowy z opóźnieniem a jeszcze inne bardzo szybko uczą się mówić i chętnie posługują się skomplikowanym słownictwem. Mowa może być odbierana jako nietypowa. Osoby w spektrum autyzmu często mają trudność w komunikacji niewerbalnej tzn. rozumieniu i stosowaniu gestów, wyrazów twarzy lub nawiązywaniu kontaktu wzrokowego.
Komunikacja niewerbalna:
- dziecko unika kontaktu wzrokowego,
- jego mimika twarzy jest niedostosowana do wypowiedzi,
- ma trudności z odczytywaniem mimiki twarzy, tonu głosu, gestów rozmówcy,
- wykonuje tylko nieliczne gesty w celach komunikacyjnych tj. wskazywanie szafki w celu otrzymania ulubionej zabawki.
Komunikacja werbalna (mowa):
- dziecko mówi nietypowym tonem głosu lub z nietypowym rytmem mowy np. wymawianie każdego zdania jak pytania.
- powtarza słowa lub zdania tzw. echolalia np. w odpowiedzi na pytanie, powtarza je, zamiast udzielenia odpowiedzi,
- mówi o sobie w 3 osobie tj. Janek chce jabłko – zamiast: ja chcę jabłko,
- agramatyzmy – nie uwzględnia w mowie form, odmiany wyrazów, wypowiada wyrazy w niepoprawnej formie gramatycznej,
- wypowiedzi sprawiają wrażenie nieadekwatnych do sytuacji,
- dziecko ma trudność w komunikowaniu potrzeb lub pragnień,
- bierze wypowiedzi zbyt dosłownie – nie rozumie poczucia humoru, ironii, metafor.
Powtarzalne, stereotypowe zachowania
Wiele osób z autyzmem lubi niezmienność otoczenia oraz przywiązuje się do rutyn. Część osób ma intensywne pasje.
- dziecko silnie przywiązuje się do rutyny np. nalega na codzienne chodzenie dokładnie tą samą drogą do szkoły,
- ma trudności z adaptacją do zmian w planie lub w środowisku np. płacze, kiedy przestawimy meble lub kiedy ma pójść do szkoły o innej godzinie niż zwykle,
- przywiązuje się silnie do niektórych zabawek lub obiektów tj. klucze, włączniki światła, nitki,
- spędza dużo czasu na zgłębianiu zainteresowania wąską dziedziną wiedzy np. rozkłady jazdy tramwaju, dinozaury, liczby, odkurzacze określonej marki,
- spędza dużo czasu na układaniu zabawek w specyficzny sposób, obserwowaniu poruszających się przedmiotów np. wentylator, pralka; lub koncentruje się na specyficznej części przedmiotu np. kółko od auta,
- wielokrotnie powtarza ruchy takie jak trzepotanie rękami na wysokości oczu, kręcenie się wokół własnej osi – tzw. stereotypie ruchowe lub autostymulacje.
Inne objawy często powiązane z autyzmem
- hiperaktywnosć (dziecko jest bardzo aktywne);
- impulsywność;
- mniejsza koncentracja uwagi;
- nietypowe preferencje co do jedzenia i spania;
- nietypowe reakcje emocjonalne;
- nietypowe reakcje na ból;
- nietypowe reakcje na bodźce sensoryczne np. nadwrażliwość na dotyk, mała wrażliwość na dźwięk.
Wiele osób z autyzmem ma zaburzenia sensoryczne. Mogą to być nadmiernie lub bardzo słabe reakcje na doświadczenia zmysłowe: zapachy, dotykaną fakturę przedmiotów, smaki, dźwięki, np. dziecko reaguje na ciche dźwięki tak jakby były zbyt głośne, dziecko zdaje się nie czuć kiedy upadnie i rozbije kolano, dziecko płacze kiedy dotyka piasku.
Wiele osób z autyzmem ma nietolerancje pokarmowe i dolegliwości trawienne. Częste są nietypowe preferencje pokarmowe np. dzieci mogą jeść tylko jeden rodzaj pokarmu, odmawiać jedzenia pokarmu określonego koloru lub jeść niejadalne rzeczy (kredki, papier). Częste są także trudności ze snem np. trudności z zasypianiem, bezsenność.
Czasem, bardzo rzadko, osoby w spektrum autyzmu mają tzw. umiejętności wysepkowe – wyjątkowe zdolności w bardzo wąskiej dziedzinie tj. szybkie liczenie w pamięci, rysowanie z pamięci z niezwykłą ilością detali, zapamiętywanie ciągów liczb.
Objawy autyzmu u młodzieży i u dorosłych
Częste objawy spektrum autyzmu u młodzieży i u dorosłych to:
- trudność w rozumieniu co inni ludzie myślą i czują,
- odczuwanie dużego niepokoju w sytuacjach społecznych,
- trudność w zdobywaniu przyjaciół lub preferowanie spędzania czasu w samotności,
- niezamierzone bycie niemiłym lub okazywania braku zainteresowania innym,
- trudność w opowiedzeniu o swoich uczuciach,
- branie słów dosłownie np. nie rozumienie sarkazmu albo znaczenia powiedzonek tj. przyganiał kocioł garnkowi,
- posiadanie takiej samej rutyny każdego dnia lub w określonych sytuacjach i odczuwanie dużego niepokoju, kiedy plan się zmienia,
- nie rozumienie reguł społecznych np. kiedy nie przerywać innym wypowiedzi a kiedy przerywać,
- niechęć do kontaktu wzrokowego i unikanie patrzenia innym w oczy,
- zauważanie szczegółów, wzorców, dźwięków, zapachów lub innych bodźców, których nie zauważają inni,
- dokładne planowanie wykonania działań i podążanie według planu,
- duże zainteresowanie określonymi dziedzinami,
- podchodzenie zbyt blisko do innych osób albo dyskomfort kiedy inni podchodzą zbyt blisko lub dotykają,
Jeśli podejrzewasz, że jesteś w spektrum autyzmu możesz wypełnić Kwestionariusz AQ (www.nie-grzeczne dzieci.pl) , który znajdziesz w Internecie. Wynik kwestionariusza oznacza nasilenie cech związanych ze spektrum autyzmu. Wysoki wynik często uzyskują osoby z diagnozą spektrum. Dlatego wysoki wynik jest wskazówką, że być może warto podjąć diagnozę. Osoby które poszukują diagnozy w dorosłości, ponieważ zauważają u siebie te cechy, najczęściej uzyskują diagnozę zespołu Aspergera.
Źródło: polskiautyzm.pl
opracowała mgr Czesława Kaleta – specjalista diagnozy i terapii autyzmu